Is í an séú litir den aibítir oghaim an tUath[1] (Sean-Ghaeilge Úath[2]). Is í an chéad litir, agus dá bharr an ainmlitir, den Aicme Uatha, sraith chúig litir atá de réir tréithe scríoba suas nó faoi chlé na stoclíne. Trascríobhtar é mar ʜ sna lámhscríbhinní, ach ní fhaightear fianaise di sna hinscríbhinní atá ar marthain. Tugtar mar chiall idir (f)uath agus sceach gheal. Moltar inniu [j] di mar luach foghraíochta.

Bosca Sonraí GraiféimUath

Cuir in eagar ar Wikidata
Cineállitir oghaim Cuir in eagar ar Wikidata
Ball deogham Cuir in eagar ar Wikidata
 < nion Cuir in eagar ar Wikidata   dair Cuir in eagar ar Wikidata

Sanasaíocht

cuir in eagar

De bharr easpa fianaise agus gur cailleadh an túschonsan, is doiléir é sanasaíocht na litreach, agus mar sin fosta a luach foghraíochta.[3] Athchruthaíodh an focal sa Ghaeilge Chianach mar *osato-.

Mhol McManus (1986) an luach /y/ (.i. an leathghuta [j]).[4] Mhol Peter Schrijver, dá mb'fhíor gur gaol le pavere na Laidine ab ea úath "eagla", go bhféadfadh gur caomhnaíodh rian de PIE-*p sa Ghaeilge Chianach, ach arís, tá easpa fianaise ann.[5]

Bríatharogam

cuir in eagar

Is iad a leanas na nathanna meafaracha (kennings) d'ainm na litreach sa Bhriatharogham:[6]

  • condál cúan[7] (comhdháil conairte) i mBriatharogham Morann mic Moín
  • bánad gnúise (bánú gnúise/aghaidhe) i mBriatharogham Mac ind Óc
  • ansam aidche "(is ansa[8]/deacra istoíche) i mBriatharogham Culainn.

Cé go molann na nathanna úd uafás mar chiall don litir, san Auraicept na n-Éces faightear an ghluais 'sceach gheal':

comdal cuan huath .i. sce L. om; no ar is uathmar hi ara deilghibh (comhdháil conairte is ea huath (.i. sceach gheal); nó óir is uathmhar/uafar/uafásach í ara dealga).
  1. uath1, 2, 4 ar teanglann.ie FGB, uafás, sceach gheal, fuath
  2. 3 úath, sceach gheal, 1 úath, fuath
  3. McManus, Damian (1991). "A Guide to Ogam" 4. Co. Chill Dara, Éire: An Sagart. ISSN 0790-8806. 
  4. op. cit., lch 36.
  5. op. cit., lch 37.
  6. Auraicept na n-Éces, George Calder, Edinburgh, John Grant (1917), athchló Four Courts Press (1995), ISBN 1-85182-181-3
  7. 1 cúan
  8. ansa2 ar teanglann.ie FGB


Aicmí agus Litreacha Oghaim
Beith Uath Muin Ailm Forfeda
B L F S N H D T C Q M G NG S R A O U E I EA OI UI IA AE P