Leabhar Fhear Maí
Is lámhscríbhinn Ghaelach de chuid an 14ú go 16ú haois é Leabhar Fhear Maí, aitheanta chomh maith mar Leabhar de Róiste. Caomhnaítear é i nAcadamh Ríoga na hÉireann, ARÉ LS 23 É 29.
Stair
cuir in eagarScríobhadh an leabhar as MeánGhaeilge san 15ú haois ag go leor scríobhaithe. Tá 238 leathanach ann, ina bhfuil scéalta, startha agus beathaisnéisí éagsúla. Fuair James Henthorn Todd an leabhar i 1858, agus mhol sé an teideal "Leabhar de Róiste", óir go bhfuil a lán dá ábhair faoi stair an teaghlaigh sin. Luaitear Daithí [Mór] mac Muiris mac Seán de Róiste mar phatrún.
Ábhair
cuir in eagarAchoimre bunaithe ar Todd[1]. Leanann na huimhreacha fóilió le huimhriú breise Eugene O'Curry, mar a fhaightear i as in Todd; luann 'a/b' dhá taobh an leathnaigh.
| Fóilió | Teideal nó incipit SeanGhaeilge |
Teideal Nua Ghaeilge |
Nótaí ábhair |
|---|---|---|---|
| 1-8 | Lebor Gabála Érenn | Leabhar Gabhála na hÉireann' | Cuid de Leabhar Gabhála, ina measc tús bíobalta na seanscéalta faoi Pharthlán agus Neimheadh |
| 9-23 | "Leabhar Fhear Maí" (De réir Todd[2]) | Uimhrithe ó lch. 22, a chuireann le fios go bhfuil roinnt leathnach ar iarraidh. San áireamh sna hábhair tá "Seanscéal Mhór Mhumham", agus "Éalú Ruithcearna le Cuana mac Cailcin" | |
| 24 | Bai Fingen mac Lucta aidchi Samna i nDruim Fingin | Scéal faoi caoga wonders witnessed nuair a tógadh Conn Céadchathach ar an saol, inste le Fingen mac Luchta, rí na Mumhan | |
| 25 | Cia so agras coir um Cruachain | Dán maidir le ceart fhlaitheas Chonnacht | |
| 26 | Mor loites lucht an indluig | Mór a loiteann lucht na béadcainte | Dán |
| 27 | Baile suthach Sith Emhna | Baile suthach Sí Eamhna | Ag moladh Raghnall mac Gofraidh, Rí na nOileán |
| 28 | Gerr o dob inghill mna Mumhan | Meastar gur caoineadh é ar Shiobhán iníon Chormaic mhic Cárthaigh | |
| 29-31 | Incipit Cath Crinda | Tús Cath Chrionna | Teacht chun cinn de Chormac mac Airt mar Ard-Rí |
| 32 | Bruíden Meic dareo annso sísana | Bruíon mic Daire anseo thíos | Éirí amach na nAtheach-Tuath in éadan mhuintir Mhíl Easpáine |
| 33a | Aní diaroibe in Ces for Ultaibh só sis | Ceas na hUlaidh anseo thíos | |
| 33b | Cinaeth Ó hArtigan cecinit | Dán a insíonn básanna agus adhlacthaí na seachtar mac Aodha Sláine | |
| 33b | Fothad na Canoine cecinit | Dán a insíonn teach i réim Aodha Oirní mar Ard-Rí sa bhliain 793 | |
| 34b | Indarba Mochuda ar Raithin | Ionnarbadh (díbirt) Mhochuda as Raithin | |
| 38-42 | Betha Sain Seoirsí | Beatha San Seoirse | |
| 42b-43 | Scél Saltrach na Muice | Scéal Saltrach na Muice | |
| 44-48 | Léirscrios Iarúsailéim faoi Vespasian agus Titus | ||
| 48b | Dán doléite | ||
| 49-50 | Tochmarc Treblainne | Tochmharc Treabhlainne | Suirí Threabhlainne, iníon Cairbre Niafar, Rí na Laighean, le Fraoch Mac Fidheach na bhFear Boilg |
| 51 | Scéal faoi Chairbre Crom, rí Uí Mhaine, a dhúnmharú his murder, agus restoration ag Naomh Ciarán Chluain Mhic Nóis | ||
| 51b-55 | Beatháisnéis Choinn Chéadchathaigh | ||
| 56 | Dán ardmholta ar David mac Muirís de Róiste, Tiarna Fhear Maí | ||
| 57a | Aroile duine truagh bocht | Scéal faoi fhear bocht agus rí Dáiví | |
| 57a | Ceitre hairdi an domain; toir, tiar, ter, tuaigh | Ceithre aird an domhain: thoir, thiar, theas, thuaidh | Scéal faoi ceathrar (maidir le pointí an chompáis) a mhair i rith na Díle |
| 57a | Dá mac amhra... | Seanscéal maidir le Rí Dáiví | |
| 57a-58a | Bo bí aroile urraíghi | Beatha agus mairtíreacht Naomh Juliana | |
| 58a | Tuaruscbail Iudáis Scairioth | Tuarascáil Iúdáis Isceiriót | Maidir le seanscéal faoi Naomh Breandán |
| 58b | Mearugud Clereach Coluimcille | Dhá thuras bheirt chléireach Cholm Chille | |
| 59b | Beatha Bairre Corcaídhe annso sís | Beatha Bharra Chorcaí | |
| 60a-61b | Beata Molaga | Beatha Molagha | |
| 61b | Ectra Cormaic macAirt | Eachtra Chormaic Mhic Airt | |
| 62b | Acso ant adhbhar fanabar Domnach Crom Dubh | Anseo an t-ábhar faoi Dhomhnach Chrom Dubh | Tale on origin of the name Crom Dubh Sunday |
| 63-72a | Cur síos ar bheatha Chríost, agus eachtraí impirí Rómhánacha go dtí Scrios an Teampaill faoi Titus | ||
| 72a | Aroile oglach do bí in abdaine[3] Drumanaigh | Oglach a bhí ina ab Drumhanaigh | Scéal grinn |
| 72b-73a | Da bron flatha nime... | Beathaí Elias agus Enoch | |
| 73a | Sleachta as beatha Naomh Ambróis | ||
| 73b | bán | ||
| 74-74b | Gabum dechmadh ar ndana | Dán creidimh den 13ú haois le Donnchadh Mór Ó Dálaigh, ba Mhainistir Bhuille (neamhiomlán) | |
| 75a | Garb eirge idhna bhratha | Dán Lá an Bhreithiúnais le Donnchadh Mór Ó Dálaigh | |
| 75a | O Mhuire, a mathair ar nathar | Ó Mhuire, a mháthair ár n-athar | Dán |
| 76b | Mianna Cormaic mic Airt | Mianta Chormaic mhic Airt | Dán |
| 76b | Gearoid Iarla dochum na Fuatha bega sosiis | Dán luaite le Gearóíd, ceathrú ialra Deasmhumhan (bás 1397) | |
| 77a | O mnaib ainmnighther Eri | Ó mhná ainmnítear Eri | Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |
| 77b | Eogan mac Conchobair hi Dalaighe | Eoghan mac Conchúir Úi Dhálaigh | Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |
| 78 | Cerball mac Conchobhair i Dhalaige | Cearbhall mac Conchúir Uí Dhálaigh | Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |
| 79a | A tegh beg tiaghar a tegh mór | Ó theach beag, téitear go teach mór | Ardmholadh ar Dhiarmaid Ó Briain |
| 79b | Cath almhaine so | Cath Almhain anseo | Próis |
| 80b | Longarad Coisfhind amuig Tuatha.. | Longarad Coisfhionn amuigh faoin tuath | |
| Roinnt leathanaigh ar iarraidh | |||
| 85a-88b | Feacht naen dandeachadh Fiachna Find mac Baedain meic Murcertaigh meic Muredhaigh | Feacht (turas) naen dandeachadh Fiachna Fionn mac Baodáin mhic Muircheartaigh mhic Muireadhaigh | Beatha Mhongáin mhic Fhiachna, Rí na nUladh, den 6ú haois. Leagan de Echtrae Mongain maic Fiachna |
| 89a- | Feacht naen da roidhe conn .c. cathach mac Feidhlimigh rectmair mic Tuathail techtmair mic Feradaigh find fechtnaig.. | Feacht naen da rí Conn Céadchathaigh mac Feidhlimí Reachtmhair mhic Tuathail Teachtmhair mhic Fearadaigh Fionn Feachtnaigh | Scéal faoi Choinn Chéadchathaigh, a chumha mar gheall ar bhás Eithne Taobhfhada, agus cuairt Becuma Cneisgel na dTuath Dé Danann (leagan de Echtra Airt meic Cuind) |
| 92b | Maelmuire magrath .cc. | Maolmhuire mag Craith | Dán, ardmholadh ar Emma iníon Iarla Deasmhumhan (14ú haois) |
| 93a-96 | Dánta, ardmholtaí ar David de Róiste Fhear Maí | ||
| 96 | Clár thailte na dúiche de RóisteFhear Maí (cuid de do-léite). Clár cíosanna. | ||
| 97 | ar iarraidh | ||
| 98 | Cúr síos ar luath_lonnaitheoirí ar Éirinn, agus ar Tuan mac Cairill | ||
| 98b | Bliadain don cuaille co cert | Bliain don chuaille go ceart | Rannta ar faid shaoil dhaoine agus ainmhithe, agus achair curaíochta |
| 99a | (Leathanaigh caillte) Leathanach deiridh de Scéal Eithne | ||
| 99b | Fintan and the Hawk of Achill | Fionntán agus Seabhac Acla | Chéad rann Arsaidh sin, a eoúin Accla |
| 100a | Deireadh dáin. Pearsana san áireamh Cormac agus Diarmaid mac Cárthaigh | ||
| 100a-103a | 18 dán gearra. Ceachtaí scoile, b'fhéidir | ||
| 103a | Muircheartach O Floinn .cc. | Muircheartach Ó Floinn | Dán molta Móra agus Johanna, iníonacha Eoghain mhic Cárthaigh |
| 103b | Eogan mac Aenguis dalaigh | Eoghan mac Aonghas Dhálaigh | Dán molta Johanna, bean chéile David de Róiste Fhear Maí |
| 104 | Tuilleadh dánta, cosúil leo siúd ar fóiliónna 100-103 | ||
| 105a- | Imrumh churaigh ua corra | Immram curaig Ua Corra | Leagan den scéal |
| 109 | Righal nell noigiallaigh os clann Ethach, anso | Riail Néill Naoighiallaigh os chlann Eochach | "Inaguration of Niall of the Nine Hostages over the clann Eochaidh" |
| 110 | Cesta grega andso | Ceist Ghréige anseo | |
| 111-116 | Seanscéal Eithne iníon Dichu. Cuireadh na dánta Dena damh a cana pen, Denum impodh inisnimhuch, Goirid mhe a muintir nimhe, agus Cluittir libh fert fiail Ethne isteach sa chuid dheireanach an scéil | ||
| 116b | Eoghan mor u daligh .cc. | Eoghan Mór Ua Dálaigh | Dán, ag tosú le "Teach me, O' Mary", cuid de do-léite |
| 117a | Dán maidir le páis agus céasadh Chríost | ||
| 117b-119a | 'Brian o huiginn | Brian Ó hUiginn | Dán. Ardmholadh ar David mac Muirís de Róiste, le liosta áiteanna ar chreach sé sa Mumhain |
| 119a-120a | Sean og mac rait .cc. | Seán Óg Mac Raith | Dán ag moladh na gcríoch i seilbh David mac Muirís de Róiste as Fear Maí |
| 120a | Ua Maothagan .cc. | Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh | |
| 121a | Cormac mac Eoghain Uí Dhálaigh | Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh, máthair David mac Muirís de Róiste | |
| 121b | Ua Maethagan .cc. | Ó Maothagáin | Dán molta ar David mac Muirís de Róiste |
| 121b | Nóta (as Béarla) ag rá "The former pages of this Book, from the beginning to this page, was 288" | ||
| 122 | Bán tráth, anois scriobláilte. San áireamh nótaí le heagarthóirí níos deireanaí, ina measc William O'Hara (1805), agus Eugene O'Curry (1858) | ||
| 123a | Dán, ardmholadh ar Chaitlín, iníon Thadhg Mhic Cárthaigh | ||
| 123b | Maithiar mór o cillin .cc. | Dán. Deacair é a léamh | |
| 124-126 | Tochmarc Eimire | Tochmharc Eimire | Blúirí den scéal |
| 127 | Leathanach ar theip ar O'Curry í a chomhaireamh | ||
| 128-129 | Druighean da Dearga | Leagan den scéal "Palace Dá Dheirge", maidir le bás Chonaire Mhóir | |
| Fuílleach | Faightear sa chuid eile den leabhar dréachtaí leighis, a mheastar[4] mar chuid den Leabhar Fhear Maí iad. Tá blúire eile ann ina bhfuil deireadh dhréacht creidimh | ||
Foinsí
cuir in eagar- "Leabhar Fhear Maighe, 1134, 23 E 29". Irish Script on Screen. Dáta rochtana: 2022-12-22.
- Todd, James Henthorn (1868). "Descriptive Catalogue of the contents of the Irish Manuscript commonly called "The Book of Fermoy"".
- "The Book of Fermoy / The Book of Roche". www.ria.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2019-04-13. Dáta rochtana: 2019-04-12.
- "Book of Fermoy". CODECS.
Tagairtí
cuir in eagar