An Ghaeltacht

Is éard is Gaeltacht ann ná ceantar ina n-aithnítear an Ghaeilge mar theanga an phobail ann, go stairiúil ar a laghad. B'é ba bhrí leis an bhfocal sin Gaeltacht fadó ná Gaelachas, ach ó thosaigh an Ghaeilge ag dul as úsáid in áiteanna in Éirinn, tháinig an téarma "Gaeltacht" nó "ceantair Ghaeltachta" chun cinn ar na háiteanna sa tír ina bhfuil an Ghaeilge á labhairt i gcónaí mar theanga thraidisiúnta a théann go nádúrtha ó ghlúin go glúin.

Comhartha an Údaráis ar theorainn na Gaeltachta

Gaeltachtaí oifigiúla

Is léir, áfach, gurb iomaí áit sa Ghaeltacht oifigiúil ina bhfuil an Béarla in uachtar anois, mar shampla Cloch na Rón, an Achréidh agus Maigh Cuilinn i gContae na Gaillimhe, nó Ailt an Chorráin agus Gleann Bharr i gContae Dhún na nGall, Acaill, Béal an Mhuirthead agus an tSraith i gContae Mhaigh Eo chomh maith leis an gcuid is mó d'Uíbh Ráthach i gContae Chiarraí.

Úsáidtear canúintí éagsúla ó Ghaeltacht go Gaeltacht. Tugtar Gaidhealtachd nó Gaeltacht na hAlban ar na ceantair in Albain ina labhraítear Gaeilge na hAlban (nó Gàidhlig).

Daonra na Gaeltachta

Teorann na Gaeltachta 1926

Teorann na Gaeltachta 1956

Dar le hÚdarás na Gaeltachta, is é 95,503 daonra na Gaeltachta. Tá thart ar 14,000 do na daoine sin ina gcónaí i mbruachbhailtí na Gaillimhe, áfach.

Cuirtear an cheist go minic ar cheart imeall na nGaeltachtaí a athrú.

Contae	Ainm	Daonra	Céatadán a Labhairt Gaeilge
Contae Dhún na nGall	Alt na Péiste	188	55%
	Anagaire	2235	55%
	Árainn Mhór	529	62%
	Cró Beithe	161	53%
	An Clochán	514	41%
	Cnoc Fola	1326	83%
	Dún Lúiche	695	76%
	An Fál Carrach	2168	44%
	Baile na Finne	316	57%
	Gort an Choirce	1599	81%
	An Ghrafaidh	209	52%
	Na Gleannta	1496	44%
	Gaoth Dobhair	2651	77%
	Teileann	726	41%
Contae Mhaigh Eo	Eachléim	921	46%
	Ceathrú Thaidhg	375	67%
	Fionnaithe	248	44%
Contae na Gaillimhe	Oileáin Árann	1247	81%
	Bothúna	963	74%
	Camus	375	90%
	Carna	798	81%
	An Cheathrú Rua	2294	83%
	Corr na Móna	573	45%
	Na Forbacha	1239	43%
	Doire Iorrais	313	76%
	Gleann Trasna	122	61%
	Indreabhán	1362	83%
	Cill Chiaráin	619	87%
	Leitir Móir	875	88%
	Leitir Mealláin	1288	89%
	Ros an Mhíl	1304	84%
	Ros Muc	557	87%
	An Spidéal	1357	66%
Contae Chiarraí	Baile an Fheirtéaraigh	455	77%
	Baile na nGall	508	75%
	Cé Bhréanainn	168	48%
	Cinn Aird	318	45%
	An Clochán	273	46%
	Dún Chaoin	159	72%
	An Fheothanach	462	78%
	Márthain	276	67%
	An Mhin Aird	387	53%
	Ceann Trá	413	56%
Contae Chorcaí	Béal Átha an Ghaorthaidh	542	46%
	Baile Bhuirne	816	42%
	Oileán Chléire	127	48%
	Cúil Aodha	420	53%
Contae Phort Láirge	An Rinn	1176	51%
Contae na Mí	Ráth Cairn	401	56%

An Fhí­or-Ghaeltacht

Áiteanna a thuileann stádas an Gaeltacht 2007

Gaeltacht Thír Conaill

• Tír Chonaill, Contae Dhún na nGall, go háirithe i nGaoth Dobhair, Cloích Cheannfhaola, agus ar an taobh thuaidh de na Rosa; Anagaire, Croithlí agus Rann na Feirste

Gaeltacht na Gaillimhe

• Conamara, Gaillimh

Gaeltacht Chontae Chiarraí

• Corca Dhuibhne, Contae Chiarraí go háirithe, in aice le Daingean Uí Chúis

Gaeltacht Chontae Chorcaí

• Cúil Aodha, Cléire, Contae Chorcaí

Gaeltacht Chontae na Mí

Príomhalt: Gaeltacht na Mí

• Ráth Cairn (nó Ráth Chairn) agus Baile Ghib, Contae na Mí

Gaeltacht na nDéise

Príomhalt: Gaeltacht na nDéise

• An Rinn, Contae Phort Láirge

Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo

• Ceathrú Thaidhg, Eachléim, An Fód Dubh agus Tuar Mhic Éadaigh, Gaeltacht Mhaigh Eo

Gaeltachtaí neamhoifigiúla

Tugtar Gaeltachtaí Neamhoifigiúla ar cheantair nach cuid den Ghaeltacht go hoifigiúil iad, cé go bhfuil an teanga á labhairt iontu go forleathan. Tá brú ar an rialtas stádas oifigiúil a thabhairt dóibh.

• Cúige Uladh, Contae Aontroma in Iarthar Bhéal Feirste Gaeltacht Sheoige nó Gaeltacht Bhéal Feirste

Nua-Ghaeltacht

Nua-Ghaeltacht an t-ainm a thugtar ar an smaoineamh Gaeltachtaí nua a thógáil i mBÁC agus i gcathracha eile sa tír d'fhonn an dteanga a athbheochan. Cé nach luaitear é sna huimhreacha thuas, tá Gaeltacht nua i Béal Feirste.

• Roinnt áiteanna i gContae an Chláir
• Gaeltacht Bhuan Mheiriceá Thuaidh

Riarachán

Is í an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta atá freagrach as polasaí an rialtais i leith na Gaeltachta, i gcomhar le heagraíochtaí amhail Údarás na Gaeltachta. Cuireann Raidió na Gaeltachta de chuid RTÉ agus TG4 seirbhísí ar fáil do mhuintir na Gaeltachta agus do chainteoirí Gaeilge go forleathan.

Coláistí samhraidh

Eagraítear cúrsaí Gaeilge gach bliain sna ceantair Ghaeltachta le linn an tsamhraidh. Tumoideachas Gaeilge atá i gceist, ina gcaitheann daltaí scoile roinnt sheachtainí ag foghlaim na teanga trí chúrsaí Ghaeilge agus gníomhaíochtaí eile trí mheán na Gaeilge - cluichí Gaelacha, céilithe agus ceol traidisiúnta.

Is minic go bhfanann an dalta le clann áitiúil sa Ghaeltacht le linn an chúrsa, agus teagasc á fháil acu ó bhean an tí.

Naisc sheachtracha

• Beo.ie - An Ghaeltacht
• An Roinn Ghnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta
• Turasóireacht sa Ghaeltacht
• Údarás na Gaeltachta
• Gaelgeoir group to start new Gaeltacht near city
• HSE.ie - Fás an Daonra agus na Dúshláin atá ann do FSS
• CSO.ie - Leagan Gaeilge de Shuíomh Idirlín an Phríomh Oifig Staidrimh
• Limistéir Pleanála Teanga Ghaeltachta - léarscáil bheo;;

Comhartha tráchta Géill slí i gContae Phort Láirge in Éirinn.

Foinsí

• Ó Tuathaigh G, Ó Laoire L L, Ua Súilleabháin (eag) 2000 Pobal na Gaeltachta a Scéal agus a Dhán, Indreabhán Conamara: Cló Iar-Chonnachta.