I miotaseolaíocht na nGael, athair agus/nó fear céile Bhóinne ab ea Neachtan (Sean-Ghaeilge Nechtan).

Sanasaíocht

cuir in eagar

Mhol Georges Dumézil gur gaol é an t-ainm Neachtan le dia na Breataine darb ainm Nodens, nó an dia na Rómhánach, Neiptiún, chomh maith leis déithe na Peirse na Véidise ar chomh-ainm Apam Napat.[1]

I ndeireadh na dála, d'fhéadfadh go bhfuil an t-ainm fréamhaithe ón bPróit-Ind-Eorpais *nepot- "descendant, mac an deirféar", nó b'fhéidir ó *nebh- "tais, fliuch". De réir sanasaíocht eile, tá Neachtan fréamhaithe ón tSean-Ghaeilge necht[2] "glan, glé agus bán", curtha leis an bhfréamh -neg "nigh", ón PIE *neigᵘ̯- "nigh" [3] Más fíor, beadh sé gaolmhar le pearsana miotasacha a bhíodh ina gcónaí in aice tobar agus fuarán: neck as Béarla (ón Angla-Shacsainis nicor), Sualainnis Näck, Gearmánais Nixe agus Ollainnis nikker, le brí "ollphéist abhann, síofra uisce, crogall, dobhareach", mar sin Sean-Ioruais nykr "síofra uisce i riocht capaill".

Bíodh Neachtan ina cónaí i Sidhe Neachtain sa domhan thíos, an t-ainm miotasach de chnoc Chairbre.[4] Sa dinnseanchas, deirtear gur fear céile Bhóinne agus mac Nuadu é Neachtan.[5]

Ní bhíodh cead ach ag Nechtan agus a thriúr dáileamh cuairt a thabhairt ar Thobar Segais, nó "Tobar na hEagna", inar ligeadh naoi gcoll a gcnónna lán d'eagna titim isteach ann. Bhíodh na Bradáin Fheasa ag snámh sa tobar, agus d'ithidís na cnónna coill. Thugadh saineolas don té a d'íosfadh bradán feasa.[6]

Oidhreacht

cuir in eagar

Bhí Nechtan mar ainm Ceilteach coitianta, tugtha do chuid mhaith pearsana idir seanscéalacha agus stairiúla. Tugadh Nechtan go minic do ríthe na gCruithneach.[7] Is naomhphátrún Hartland, Devon é Nectan of Hartland, beo a deirtear san 5ú haois. Rinne scoláirí áirithe an cás ámh nach duine stairiúil é Naomh Nectan, ach ina ionad sin foirm Chríostaí den dia Neachtan féin.[8]

Deirtear go bhfuil St Nectan's Kieve i nGleann Naomh Neachtain in aice le Tintagel, Corn na Breataine, ainmnithe as Naomh Nectan, ach le fírinne, is cumadóireacht na Victeoiriach é seo. Tugadh Nathan's Cave ar an áit in 1799,[9] ainmnithe as tiarna talún áitiúil.[10]

  1. Culture, lch. 754, citing Dumézil. Féach freisin Baku ar avesta.org
  2. Necht ar eDIL
  3. Peter Beresford Ellis, The Druids (Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1995), lch. 134.
  4. Edel Bhreathnach, cur síos ar "Bóand/Bóinn/Boyne," in Celtic Culture: A Historical Encyclopedia (ABC-Clio, 2006), lch. 217.
  5. [1] ar UCD
  6. The boyhood of Fin mac Cumhal In: T. W. Rolleston (eag.) The High Deeds of Finn and other Bardic Romances of Ancient Ireland, G. G. Harrap & Co., 1910, ll. 106–115.
  7. Koch, cur síos ar "Aedán mac Gabráin," in Celtic Culture, lch. 16.
  8. Gary R. Varner, Sacred Wells: A Study in the History, Meaning, and Mythology of Holy Wells (Algora Publishing, 2009), lch. 26.
  9. Gray, Thomas. The Traveller’s Companion, in a Tour through England and Wales; Containing a catalogue of the antiquities, houses, parks, plantations, scenes, and situations, in England and Wales, arranged according to the alphabetical order of the several counties. Londain: G. Kearsley, 1799,
  10. Ceri Houlbrook (2016), Saints, Poets, and Rubber Ducks: Crafting the Sacred at St Nectan’s Glen, Folklore, 127:3, ll. 344-361, DOI: 10.1080/0015587X.2016.1197593