Is éard is ian poladamhach (ar a dtugtar freisin ian iladamhachian móilíneach) ann ná ian a cruthaíodh trí leictreon amháin nó níos mó a bhaint (iain dheimhneacha) as móilín nó a chur leis (iain dhiúltacha) gan an struchtúr móilíneach a scoilt. Freagraíonn mais an iain seo do shuim mhaiseanna na n-iseatóp is flúirsí a tharlaíonn go nádúrtha de na hadaimh éagsúla a chuimsíonn an móilín (le ceartúchán do mhaiseanna an leictreoin/na leictreon a chailltear nó a fhaightear). Mar shampla, beidh mais an iain mhóilíneach de bhróimeatán C2H5Br cothrom le 2×12 móide 5×1.0078246 móide 78.91839 lúide mais an leictreoin (me). Tá sé seo cothrom le 107.95751 u−me, arb é u an t-aonad maise adamhaí aontaithe, atá bunaithe ar an gcaighdeán go bhfuil mais an iseatóip12C = 12 u go beacht.[1]

Léarscáil de phoitéinsil leictreastatach den ian níotráite (NO3-). Léiríonn limistéir daite tréshoilseach dearg, timpeall ar an taobh amuigh de na hadaimh ocsaigine dearga iad féin, na réigiúin ina bhfuil an poitéinseal leictreastatach is diúltaí.

I dtéarmaí eile, is éard atá ann ná sraith de dhá adamh nó níos mó nasctha go comhfhiúsach, nó coimpléasc miotail, ar féidir a mheas mar aonad amháin agus a bhfuil lucht glan aige nach bhfuil ina nialas. Murab ionann agus móilín, a bhfuil lucht glan de nialas aige, is ian é an speiceas ceimiceach seo. Tá an bhrí "a lán" ag an réimír pola- sa Ghréigis, ach is minic a chuirtear síos ar iain de dhá adamh mar poladamhach nó iladamhach.[2]

Sa litríocht níos sine, féadfar tagairt a dhéanamh d'ian poladamhach ina ionad sin mar fhréamh (nó go hannamh, mar ghrúpa fréimhe). In úsáid chomhaimseartha, tagraíonn an téarma fréamh do shaorfhréamhacha éagsúla, ar speicis iad a bhfuil leictreon neamhphéireáilte acu agus nach gá iad a bheith lucthaithe.

Ainmníocht na n-ainian poladamhach

cuir in eagar

Tá roinnt patrún ann ar féidir a úsáid chun ainmníocht na n-ainian poladamhach a fhoghlaim. Ar an gcéad dul síos, nuair a chuirtear an réimír le hainm, cuirtear hidrigin le foirmle an iain agus méadaítear a lucht faoi 1, agus an dara ceann mar iarmhairt ar lucht +1 an iain hidrigine. Rogha eile ar an réimír dé- is ea an focal hidrigin a úsáid ina háit: an t-ainian a dhíorthaítear ó H++. Mar shampla, lig dúinn smaoineamh ar ian carbónáite (CO32-).

H+ + CO32-HCO3-.

Tugtar décharbónáit nó hidrigincharbónáit air. Tugtar prótónáitiú ar an bpróiseas seo.

Ocsainiain is ea an chuid is mó de na hainiain pholadamhacha choitianta, bunanna comhchuingeacha d'ocsaigéid (aigéid a dhíorthaítear ó ocsaídí na ndúl neamhmhiotalach). Mar shampla, an t-ainian sulfáite, SO42-) díorthaithe ó H2SO4, ar féidir é a mheas mar SO3 + H2O.

Tá an dara riail bunaithe ar staid ocsaídiúcháin an adaimh lárnaigh san ian, a bhaineann go minic (ach ní i gcónaí) go díreach le líon na n-adamh ocsaigine san ian, ag leanúint an phatrúin a thaispeántar thíos. Taispeánann an tábla seo a leanas an fhine ocsainiain chlóirín:

Staid ocsaídiúcháin −1 +1 +3 +5 +7
Ainm an ainiain clóiríd hipeaclóirít clóirít clóráit sárchlóráit
Foirmle Cl- ClO- ClO2- ClO3- ClO4-
Sstruchtúr          

De réir mar a mhéadaíonn líon na n-adamh ocsaigine atá ceangailte le clóirín, éiríonn uimhir ocsaídiúcháin an chlóirín ní ba dheimhní. Is é an patrún coitianta seo a leanas is cúis leis seo; ar dtús, meastar gurb é an t-ian -áit ainm an bhuin; nuair a chuirtear sár- réimír leis cuireann sé ocsaigin leis, agus ag athrú an iarmhír -áit go -ít laghdaítear líon na n-ocsaiginí faoi cheann amháin, gan an lucht a athrú. Leanann an patrún ainmniúcháin laistigh de go leor sraitheanna oxyanion éagsúla bunaithe ar fhréamh caighdeánach don tsraith áirithe sin. Tá ocsaigin amháin níos lú ag an g an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh go mbeadh uimhreacha difriúla d'adaimh ocsaigine ag -áit.Tá ceann amháin níos lú ocsaigine ag an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh uimhreacha éagsúla adamh ocsaigine a bheith ag ainiain éagsúla -áit.

Ní oibríonn na rialacha seo le gach ainian poladamhach, ach baineann siad le roinnt de na cinn níos coitianta. Taispeánann an tábla seo a leanas an chaoi a n-úsáidtear na réimíreanna seo do chuid de na grúpaí ainian coitianta seo.

bróimíd hipeabróimít bróimít brómáit sárbhrómáit
Br- BrO- BrO2- BrO3- BrO4-
iaidíd hipiaidít iaidít iadáit sár-iadáit
I- IO- IO2- IO3- IO4-
suilfíd hipeashsuilfít suilfít sulfáit sárshulfáit
S2- S2O22- SO32- SO42- SO52-
seiléiníd hipisheiléiníd seiléinít seiléináit
Se2- Se2O22- SeO32- SeO42-
teallúiríd hipiteallúirít teallúirít] teallúráit
Te2- TeO2O22- TeO32- TeO42-
nítríd hipinítrít nítrít níotráit sárníotráit
N3- N2O22- NO2- NO3- NO4-
foisfíd foisfíonáit foisfít Fosfáit sarfhosfáit
P3- H2PO2- PO33- PO43- PO53-
arsainíd hioparsainíd arsainít arsanáit
As33- AsO23- AsO33- AsO43-

Is féidir le roinnt ocsainian démhéiriú le caillteanas adamh ocsaigine. Úsáidtear an réimír pirea- srl.[3], mar is minic a bhíonn téamh i gceist leis an imoibriú a chruthaíonn na cineálacha ceimiceáin seo chun na cineálacha struchtúr seo a chruthú.[4] Tá an an réimír pirea- léirithe freisin ag an réimír dé-. Mar shampla, is dimer é ian déchrómáite.

suilfít pireashuilfít
SO32- S2O252-
sulfáit pireashulfáit
SO42- S2O72-
foisfít pireafhoisfít
PO3O3- P2O54-
fosfáit pireafhosfáit
PO43- P2O74-
arsanáit piorarsanáit
AsO43- As2O74-
crómáit dichromate
CrO42- Cr2O72-
carbónáit décharbónáit
CO32- C2O52-

Samplaí eile d'iain pholadamhacha choitianta

cuir in eagar

Tugann na táblaí seo a leanas samplaí breise d'iain pholadamhacha a gcastar orthu go coitianta.. Ní thugtar ach cúpla ionadaithe, mar ó thaobh na praiticiúlachta de bíonn líon na n-ian poladamhach an-mhór.

Ainiain
Teitreahidreabóráit B(OH)4-
Aicéitilíd C22-
Eatocsaíd nó reatánóáit C2H5O>-
Aicéatáit nó eatánóáit CH3COO2-
Beansóáit C6H5COO- nó C7H5COO2-
Formáit HCOO-
Carbónáit CO32-
Ocsaláit C2O42-
Ciainíd CN-
Crómáit CrO42-
Déchrómáit Cr2O42-
Décharbónáit nó hidrigincharbónáit HCO33-
Hidriginfhosfáit HPO42-
Déhidrigincharbónáit H2PO42-
Hidriginsulfáit or déshulfáit HSO44-
Manganáit MnO42-
Sármhanganáit MnO4-
Sincáít ZnO22-
Alalúmaináít AlO22-
Tungstáit WO42-
Aisínidáit or amide NH2-
Peroxide O22-
Sárocsaíd O2-
Hiodrocsaíd OH-
Désuilfíd SH-
Cianáit OCN-
Tiaicianáit SCN-
Ortaisileacáit SiO44-
Tiasulfáit S2O32-
Aisíd N3-
Teitrisárocsachrómáit Cr(O2)43-
Cations
Iain óiniam Iain charbéniam Caitiain eile
Guainidiam C(NH2)3+ Traipliam C7H7+ Mearcair Hg22+
Amóiniam NH4+ Trífeinilairbéniam (C6H5)3C+ Déhidrigin H2+
Fosfóiniam PH4+ Cioglpróipéniam C3H3+
Hiodróiniam H3O+ Trífluaraimeitil CF3F+
Fluaróiniam H2F+
Piriliam C5H5O+
Sulfoniam H3S+
  1. https://goldbook.iupac.org/terms/view/M03988 Gold Book
  2. Ionic Compounds Containing Polyatomic Ions. [1]
  3. pyro-
  4. Teimpléad:GoldBookRef