An Fhonais

Teanga labhartha i mBeinin, i dTóga, agus sa Nigéir is ea í an Fhonais (fɔ̀ngbè nó fõbè sa teanga, fuaimniú [fɔ̃̀ɡ͡bē]). Úsáidtear mar Fhrancbhéarla í sa cheantar, agus tá 4,1 milliún cainteoirí aici. Is teanga Gbe í, ceann desna grúpaí sa bhfine teangacha Nígir-Chongólach.

An Fhonais

fɔ̀ngbè
Cineál	teanga agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	1,935,500 (2016)
Dúchasach do	Beinin agus Plateaux Region (en)
Stáit	Beinin agus Tóga
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Nígir-Congó teangacha Atlantach-Congó teangacha Volta-Congó Kwa (en) Gbe (en)
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	aibítir Laidineach
Cóid
ISO 639-2	fon
ISO 639-3	fon
Glottolog	fonn1241
Ethnologue	fon
IETF	fon

Ceann desna teangacha is mó i mBeinin is ea í, á labhairt i ndeisceart na tíre den chuid is mó. Sa lá atá inniu ann labhraítear an Fhonais ar raidió agus ar theilifís i mBeinin.

Cosúil leis na teangacha Gbe eile, is teanga thonúil í. Is teanga ainmní-briathar-cuspóir (SVO) í leis.

Is é an focal idirnáisiúnta is cáiliúla sa teanga seo ná vodun, nó vúdú sa Ghaeilge.

Dáileadh na bpríomhtheangacha Gbe (Capo 1988, 1991)

Fuaimniú

Gutaí

	Tosaigh	Láir	Cúil
Dúnta	i, ĩ		u, ũ
Leath dúnta	e, (ẽ)		o, (õ)
Leath oscailte	ɛ, ɛ̃		ɔ, ɔ̃
Oscailte		a, ã

Fuaimnítear na fóinéimí / ẽ / agus / õ / mar [ɛ̃] agus [ɔ̃] i gcónaí.

Consain

	Dé-liopach		Liopa-dhéadach		Ailbheólach		Iar-ailbheólach		Aisfhillte	Carballach	Coguasach		Liopa-choguasach
Oclúideach	(p)	b			t	d			ɖ		k	ɡ	k͡p	ɡ͡b
Srónach	m				n					ɲ
Frithchaiteach			f	v	s	z	ʃ	ʒ			x	ɣ	xʷ	ɣʷ
Creathach					r
Neasach										j	w
Taobhach					l

Níl an consain [p] fóinéimeach agus níl sé le fáil ach i bhfocail iasachta áirithe. Úsáideann focail iasachta eile [f].

Ortagrafaíocht

Scríobhtar an Fhonais leis an aibítir Laidineach. I mBeinin, sainíonn Aibítir na dTeangacha Náisiúnta na litreacha agus na déghraif in ortagrafaíocht na Fonaise.

Aibítir na Fonaise

Cas Mór	A	B	C	D	Ɖ	E	Ɛ	F	G	GB	H	I	J	K	KP	L	M	N	NY	O	Ɔ	P	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z
Cás Beag	a	b	c	d	ɖ	e	ɛ	f	g	gb	h	i	j	k	kp	l	m	n	ny	o	ɔ	p	r	s	t	u	v	w	x	y	z
Fóinéim	/a/	/b/	/c/	/d/	/ɖ/	/e/	/ɛ/	/f/	/g/	/ɡ͡b/	/h/	/i/	/d͡ʒ/	/k/	/k͡p/	/l/	/m/	/n/	/ɲ/	/o/	/ɔ/	/p/	/r/	/s/	/t/	/u/	/v/	/w/	/x/	/j/	/z/

Scríobhtar gutaí srónacha le litir an ghuta agus <n> ina dhiaidh.

Gutaí Srónacha

Litriú	an	ɛn	in	ɔn	un
Fóinéim	ɑ̃	ɛ̃	ĩ	ɔ̃	ũ